Od początku wejścia w życie przepisy dot. raportowania schematów podatkowych (MDR) budzą wiele kontrowersji i wątpliwości. Jedna z nich dotyczy kwestii przekazywania informacji MDR do Szefa KAS przed podmioty które są zobowiązania do zachowywania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej (m.in. – radców prawnych, adwokatów i doradców podatkowych).

Regulacje MDR obowiązujące w Polsce – możliwość zwolnienia z tajemnicy zawodowej

Podstawą wdrożenia do polskiego porządku prawnego przepisów MDR była dyrektywa unijna, zatem każde z państw członkowskich UE było związane celem dyrektywy, jednak posiadało swobodę wyboru formy i środków. Polski ustawodawca w zakresie raportowania MDR przez promotorów przewidział dwa rozwiązania podkreślone w objaśnieniach podatkowych wydanych przez MF w dniu 31 stycznia 2019 roku: możliwość skorzystania przez promotora będącego obowiązanym do zachowania tajemnicy zawodowej z uprawnień związanych z zachowaniem tej tajemnicy oraz możliwość skorzystania przez korzystającego z prawa zwolnienia promotora z tajemnicy zawodowej w zakresie danego schematu podatkowego. Wywiązanie się przez promotora z ciążącego na nim obowiązku zaraportowania MDR może przebiegać zatem dwojako: jeżeli nie został on zwolniony z obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej (wówczas promotor składa do Szefa KAS informację MDR-2,
a właściwą informację MDR-1 do Szefa KAS składa korzystający) bądź jeżeli został zwolniony z obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej (wówczas promotor składa do Szefa KAS informację MDR-1).

Czy można skutecznie zwolnić z obowiązku zachowanie prawnie chronionej tajemnicy zawodowej?

Możliwość zwolnienia promotora z obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej przez korzystającego wzbudziła wiele wątpliwości pod kątem zarówno skuteczności takiego działania, jak i pod kątem zgodności takiego rozwiązania z istotą zawodów zaufania publicznego oraz zasadami i wartościami konstytucyjnymi. Dlatego też Krajowa Izba Doradców Podatkowych wniosła do Trybunału Konstytucyjnego skargę na konstytucyjność przepisów MDR w tym zakresie, wskazując że skutkują one naruszeniem tajemnicy zawodowej stanowiącej immanentny element i podstawę wykonywania zawodu zaufania publicznego. Skarga wpłynęła do TK w dniu 30 grudnia 2019 roku i nadano jej sygnaturę K 13/20, lecz sprawa nadal oczekuje na rozstrzygnięcie i wyznaczenie terminu rozprawy. Przede wszystkim KIDP argumentuje że organem uprawnionym do zwolnienia z tajemnicy zawodowej jest wyłącznie sąd w przypadkach określonych w art. 180 § 2 Kodeksu postępowania karnego (gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu). Tym samym korzystający nie może skutecznie zwolnić doradcy podatkowego z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, a obowiązek raportowania MDR przez promotora skutkuje naruszeniem tajemnicy zawodowej stanowiącej kluczowy element i podstawę wykonywania zawodu zaufania publicznego.

Możliwość zwolnienia z tajemnicy zawodowej problematyczne również innych krajach UE

Kontrowersje dotyczące możliwości zwolnienia z prawnie chronionej tajemnicy zawodowej osób wykonujących zawód publicznych pojawiły się również w innych państwa członkowskich UE, m.in. w Belgii. Flamandzka izba adwokacja i zawodowe stowarzyszenie adwokatów rozpoczęły spór z rządem flamandzkim w zakresie ważności określonych przepisów dyrektywy MDR.  Wskutek wniesionej przez nich skargi trybunał Konstytucyjny w Belgii przedstawił pytanie prejudycjalne do TSUE. Wątpliwość dotyczyła belgijskiego rozwiązania polegającego na tym, że jeżeli pośrednik (odpowiednik polskiego promotora) podlega obowiązki zachowania tajemnicy zawodowej to jest on zobowiązany do poinformowania na piśmie pozostałych uczestników bądź podatnika, którzy są następnie zobowiązani do wywiązania się z obowiązku zgłoszenia MDR. Skarżący wskazali że spoczywający na adwokacie obowiązek poinformowania pozostałych uczestników i podatnika na piśmie o niemożliwości wywiązania się z ciążącego na nim obowiązku zgłoszenia narusza tajemnicę zawodową. Poza tym wskazano, że nie jest to działanie konieczne do tego by obowiązek zgłoszenia MDR został wypełniony – klient może sam działać w tym zakresie i następnie złożyć własną informację MDR.

Stanowisko rzecznika generalnego i wyrok TSUE w sprawie belgijskiej

W dniu 5 kwietnia 2002 roku w powyższej sprawie, posiadającej sygnaturę C-694/20 wypowiedział się Rzecznik Generalny TSUE Athanasios Rantos. W swojej opinii wskazał, że sporny przepis dyrektywy MDR w jego ocenie nie narusza prawa do poszanowania życia prywatnego zagwarantowanego w art. 7 Karty praw podstawowych UE pod warunkiem że nazwisko adwokata nie zostanie ujawnione organom podatkowym w ramach wypełniania obowiązku zgłoszenia.  Bardziej restrykcyjne stanowisko zajął jednak TSUE w wyroku z dnia 8 grudnia 2022 roku, sygn. C-694/20. TSUE wskazał że przepis dyrektywy MDR w tym zakresie jest niezgodny z art. 7 Karty praw podstawowych UE. TSUE podkreślił w uzasadnieniu wyroku, że adwokat nie mógłby wypełnić swej misji doradzania, obrony i reprezentacji swego klienta w odpowiedni sposób, a klient ten byłby w konsekwencji pozbawiony praw, które zapewnia mu art. 47 karty, jeżeli adwokat w ramach postępowania sądowego lub jego przygotowywania byłby zobowiązany do współpracy z władzami publicznymi, przekazując im informacje uzyskane w trakcie konsultacji prawnych, jakie miały miejsce w ramach takiego postępowania.

Wyrok TSUE w kontekście polskich przepisów MDR

Wskazany wyrok TSUE jest pierwszym istotnym wyrokiem wskazującym nie tylko na kierunek w jakim przepisy dyrektywy MDR powinny być wdrożone w porządkach prawnych państw członkowskich, ale również wskazującym wprost że wskazany przepis dyrektywy MDR jest nieważny. Może to prowadzić w rezultacie do zmiany dyrektywy, co pociągnie za sobą konieczność nowelizacji również polskich przepisów.  Z uwagi na jego korzystny wydźwięk dla osób wykonujących zawód zaufania publicznego należy mieć nadzieję że zostanie on uwzględniony w praktyce orzeczniczej w Polsce. Również mniej korzystna z pozoru opinia Rzecznika Generalnego niesie kluczową wskazówkę w spornej sprawie – zasady wskazane w Karcie praw podstawowych UE (takie jak prawo do poszanowania życia prywatnego i prawo do rzetelnego procesu) są realizowane dopiero w sytuacji gdy nazwisko adwokata wypełniającego swoje obowiązki w zakresie MDR nie zostanie ujawnione organom podatkowym.  W związku z tym pozostaje nam obecnie oczekiwać na kolejne rozstrzygnięcia TSUE w sprawie MDR oraz na wyznaczenie terminu rozstrzygnięcia skargi konstytucyjnej wniesionej przez KIDP do Trybunału Konstytucyjnego.