11 sierpnia 2023 Dyrektor KIS stwierdził (interpretacja indywidualna nr 0113-KDIPT1-2.4012.422.2023.1.JS), że kwoty pobierane w przypadku nieodebrania zamówionego towaru nie są opodatkowane VAT – nie muszą więc być dokumentowane fakturą.

Z wnioskiem o interpretację wystąpiła spółka handlująca sprzętem elektronicznym i telekomunikacyjnym, której kontrahenci, przedsiębiorcy i osoby fizyczne, z różnych przyczyn nie odbierają wysłanych przez spółkę towarów. Sytuacje takie mają miejsce w przypadku dostaw krajowych oraz eksportu poza obszar UE.

W interpretowanym stanie przyszłym wnioskodawca, gdy kontrahent spoza UE, po uiszczeniu przedpłaty, nie odbierze towaru w uzgodnionym terminie, zamierza obciążać kontrahenta kosztami zwrotu zamówionego towaru. Spółka każdorazowo poinformuje przy tym nabywcę mailowo o odstąpieniu od umowy oraz wysokości kosztów zwrotu nieodebranych towarów, którymi zostanie obciążony. Kosztami zwrotu będą koszty powrotnego transportu, odprawy celnej, inne koszty spedycyjne, nie obejmą one jednak wartości samego towaru.

W związku z tym spółka postanowiła zapytać, czy koszty zwrotu będą odszkodowaniem, które nie podlega opodatkowaniu VAT i tym samym zbędne będzie wystawienie faktury. Zdaniem sprzedawcy takie płatności nie wiążą się bezpośrednio z jakąkolwiek czynnością opodatkowaną – otrzymana suma nie będzie wynagrodzeniem za czynności opodatkowane VAT, ponieważ w ogóle do nich nie dojdzie. W opinii spółki otrzymane kwoty będą miały charakter typowo odszkodowawczy – będą skutkiem poniesionych przez spółkę szkód wskutek niewywiązania się przez nabywcę z umowy. Zapłata zwrotu kosztów nie będzie więc ekwiwalentem za świadczenie usług przez spółkę – kwota zwrotu wypłacana będzie w związku z zachowaniem nabywcy, a nie dostawcy i nie będzie wynagrodzeniem za jakiekolwiek świadczenie.

Na szczęście dla podatników stanowisko spółki podzielił fiskus. W jego opinii istotną cechą wynagrodzenia jest istnienie bezpośredniego związku pomiędzy dostawą towarów lub świadczeniem usług a otrzymaną zapłatą. Co więcej, zaniechanie działania lub tolerowanie czynności lub sytuacji podlega opodatkowaniu jedynie, gdy wykonywane jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta usługi. W analizowanym stanie przyszłym o takiej sytuacji nie można jednak mówić.

Uzasadniając interpretację Dyrektor KIS szeroko odwołał się do prawa UE i orzecznictwa TSUE.

Zgodnie z unijnym systemem podatku od wartości dodanej podatkowi temu podlegają bowiem wyłącznie czynności odpłatne, a takie zachodzą tylko, gdy istnieje bezpośrednia i jasno zindywidualizowana korzyść po stronie dostawcy towaru lub usługi, a odpłatność za otrzymane świadczenie pozostaje w bezpośrednim związku z czynnością, która miałaby być opodatkowana (zob. wyrok ws. C-102/86). Dodatkowo, czynność „podlega opodatkowaniu wyłącznie wtedy, gdy istnieje związek prawny między usługodawcą i usługobiorcą, w ramach którego następuje świadczenie wzajemne, przy czym wynagrodzenie otrzymane przez usługodawcę stanowi wartość faktycznie przekazaną w zamian za usługi świadczone na rzecz usługobiorcy” (wyrok ws. C-16/93).

Tym samym, aby mówić o usłudze opodatkowanej VAT, świadczenie musi zostać wykonane i wynagrodzenie z tytułu jego wykonania musi zostać wypłacone. Konieczne jest przy tym jednak, by w następstwie zobowiązania, w wykonaniu którego usługa jest świadczona, druga strona (nabywca) była bezpośrednim beneficjentem świadczenia, a świadczonej usłudze odpowiadało świadczenie wzajemne ze strony nabywcy (wynagrodzenie).