Historycznie rzecz biorąc czas kryzysu jest okresem wzmożonej działalności innowacyjnej. Wówczas zmieniają się modele sprzedaży, metody kontaktu z klientem i dostawcą, wprowadzane są rozwiązania automatyzujące, oszczędzające nakłady. Zmieniający się rynek wymaga elastycznego dostosowywania się a konkurencja się nasila. Nie ma wątpliwości, że rozwój jest konieczny. Nie można jednak zapominać, iż wiążą się z nim poważne wyzwania.

Ryzyko w działalności B+R

Działalność innowacyjna jest nie tylko kosztowna, ale również ryzykowna. Z drugiej strony doświadczenia minionych kryzysów wskazują, że pomaga ona przezwyciężyć niekorzystną koniunkturę a nawet jest szansą na dynamiczny rozwój. Co więcej – ryzyko wiąże się także z bierną postawą, kiedy ignoruje szansę na wprowadzenie nowych rozwiązań

Ryzyko innowacyjne to możliwość poniesienia strat o charakterze finansowym, wizerunkowym oraz organizacyjnym, wynikające z realizacji określonego projektu innowacyjnego. W pierwszej kolejności oddziałuje ono na sam projekt B+R, ale zwykle fiasko działań rozwojowych ma szersze skutki.

Konsekwencje niepowodzenia zależą w pierwszej kolejności od rodzaju działań innowacyjnych. Wydaje się, że znacznie większe ryzyka wiążą się z innowacją radykalną aniżeli przyrostową. W tej drugiej skala niebezpieczeństw jest o tyle mniejsza, że określona rozwiązania w jakiejś mierze zostały już wdrożone co ułatwia identyfikację ryzyk związanych z ich modyfikacją. Zupełnie inaczej jest z innowacją radykalną, gdzie pomiar ryzyka nie napotyka zwykle na wiarygodne punkty odniesienia począwszy od samej realności innowacji na jej absorpcji przez rynek skończywszy.

Zasadniczo, ze względu na przedmiot, aktywności innowacyjne możemy podzielić na:

• produktowe,
• procesowe,
• marketingowe,
• organizacyjne.

Należy przy tym pamiętać, że jego skutki ewentualnego fiaska projektu rozwojowego nie kończą się na nim samym, lecz zwykle oddziałują na inne obszaru organizacji.  Na skalę oddziaływania istotnie wpływa rodzaj innowacji – np. produktowe mogą mieć węższe skutki dla jednostki aniżeli organizacyjne, choć nie ma tu reguły.

Proces zarządzania ryzykiem działań innowacyjnych obejmuje następujące etapy:

• określenie celów projektu innowacyjnego oraz jednostki
• ustalenie wewnętrznego i zewnętrznego kontekstu działania organizacji
• identyfikacja ryzyk,
• analiza ryzyk,
• ocena ryzyk (akceptacja ryzyka, zmiana prawdopodobieństwa, usunięcie źródła ryzyka, podział ryzyka)
• plan postępowania z ryzykiem,
• monitoring i rejestrację.

Niektóre ryzyka związane z działalnością B+R

Według S. Skowrońskiego* można wyróżnić cztery typowe kategorie ryzyka związanego z procesem innowacyjnym :

1. Ryzyko związane z działalnością badawczo-rozwojową. Dystans, jaki dzieli prace badawczo-rozwojowe od dochodów uzyskanych w wyniku zastosowania ich rezultatów, jest niekiedy bardzo duży, stąd też występuje ryzyko wypływające z niepewności i odłożenia efektów w czasie przy jednoczesnym ponoszeniu kosztów bieżących.

2. Ryzyko związane z rynkiem. Nawet jeśli problemy techniki i technologii produkcji wydają się na tyle rozwiązane, że rokują uruchomienie działalności wytwórczej, to pozostaje niepewność co do zachowania się rynku wobec nowego produktu.

3. Ryzyko związane z inwestycjami. Chociaż dany jest już produkt i rozpoznany rynek, pozostaje jeszcze trudność ustalenia prawidłowego poziomu środków przeznaczonych na inwestycje „rozruchowe”; ryzyko to zmniejsza się proporcjonalnie do wzrostu możliwości wykorzystania tych środków na inne cele.

4. Ryzyko związane z poziomem i szybkością cyrkulacji środków obrotowych. Ryzyko to jest stosunkowo niewielkie, o ile wyrób cieszy się popytem, a rynek wykazuje względną stabilność, co sprawia, że zapasy upłynniane są bez większych problemów

Oceny ryzyka innowacyjnego można dokonać posługując się systemem zarządzania ryzykiem opisanym w normie ISO 31000, który definiuje ryzyko jako wpływ niepewności na cele.

Przystępując do realizacji projektu innowacyjnego należy w pierwszej kolejności wziąć pod uwagę jego cele a także cele całej organizacji. Poszukując ryzyk nie należy poprzestawać na identyfikacji niebezpieczeństw zagrażających samemu projektowi, lecz ocenić także ich wpływ na funkcjonowanie całej jednostki.

Koniecznym krokiem w celu identyfikacji ryzyk (po ustaleniu celów) jest analiza kontekstu wewnętrznego i zewnętrznego z punktu widzenia planowanej aktywności B+R.

Dla przebiegu projektu, a w dalszej kolejności dla całej jednostki,  znaczenie ma otoczenie zewnętrzne obejmujące m.in. regulacje prawne,  w tym podatki, dobre praktyki branżowe, działania organów państwa (regulatora rynku), konkurencję, dostawców, klientów, instytucje finansujące itd. 

Z kolei uwarunkowania wewnętrzne dotyczą stosowanego m.in. modelu biznesowego, sytuacji finansowej, posiadanych aktywów, organizacji pracy, fachowości personelu, wewnętrznych procedur itd.

Poniżej prezentuję ryzyka działalności innowacyjnej wpływające zarówno na prowadzany projekt jak i na inne obszary aktywności jednostki.

Ryzyko Operacyjne  – np. wadliwe rozwiązania technologiczne, błędy w dokumentacji, nieodpowiednie maszyny i urządzenia, wypadki, awarie, błędy jakościowe, nielojalne działania wewnętrzne błędy dostawców, problemy z kanałami dystrybucji, braki w zatrudnieniu, błędy systemów informatycznych, odpowiedzialność za produkt, zanieczyszczenie środowiska, awarie, wypadki,  błędy zarządzania, wadliwe raportowanie itd.

Ryzyko Finansowe  np. sposób finansowania inwestycji, koszty finansowania, utrata otrzymanego finansowania, ocena ekonomiczna-finansowa przedsięwzięcia, nakładów inwestycyjne, prognozy podstawowych wskaźników finansowych.

Ryzyko Rynkowe np. ocena rynku, przewidywany popyt, projektowana sprzedaż, działania konkurencji, brak gotowości rynku na innowację, dostępność kredytów, kursy walut inflacja, inflacja, ryzyko rynku pracy, PKB, itd.,

Ryzyko regulacyjne – np. przepisy prawa, ochrona własnej, ewentualne naruszenie cudzej, własności intelektualnej , wymagania w zakresie certyfikacji i bezpieczeństwa, dobre praktyki branżowe, działania regulatora rynku, ochrona środowiska, gospodarowanie odpadami, sposób wprowadzania do obrotu itd.

Ryzyko polityczne – np. nadmierne zadłużanie państwa, działania powodujące utratę zaufania inwestorów, wywoływanie niepokojów społecznych, sankcje międzynarodowe, wojny celne,

Ryzyko wizerunkowe np. opinia inwestorów, regulatora rynku, instytucje finansujące, klientów itd.

Ryzyko podatkowe np. niewłaściwe korzystanie z ulg, korzystanie z ulg „na siłę”, błędy w zakresie rejestracji zdarzeń związanych z ulgami

Ryzyko organizacyjne np. koszty zarządzania zmianą związane z projektem innowacyjnym, atmosfera i nastroje w zespole, ryzyko błędów komunikacyjnych, ryzyko , utrzymanie personelu)

Agile bez ryzyk?

Warto kilka słów poświęcić ryzyku organizacyjnemu działalności innowacyjnej. Prace rozwojowe często prowadzone są w oparciu o nowoczesne metody zarządzania, które odchodzą od metod kaskadowych i przechodzą w stronę różnego rodzaju systemów zwinnych. Wiąże się to często ze zmianą sposobu funkcjonowania i zarządzania. Duży  nacisk kładzie się na decentralizację decyzji, dopuszczenie do głosu pracowników i ogólną „demokratyzację” procesu. Tego rodzaju zmiany mogą stanowić ryzyko samo w sobie, jeśli nie zostaną odpowiednio wdrożone oraz zaadresowania w wewnętrznych regułach funkcjonowania jednostki oraz zakresach obowiązków konkretnych osób/stanowisk.

Nikogo nie trzeba przekonywać, że motywacja oraz pozytywne podejście do innowacji w przedsiębiorstwie ma kluczowe znaczenie dla skuteczności podejmowanych działań rozwojowych. W tym celu nie wystarczy jednak sam entuzjazm. Konieczne jest realne zaangażowanie i wsparcie zarządu dla działań w celu zmiany kultury organizacyjnej.

Konieczne są jasno zdefiniowane cele, rozumienie całokształtu wprowadzanej zmiany, mierniki postępu (KPI), kanały komunikacji (zwłaszcza z uwagi na interdyscyplinarność działań) jasny podział ról I odpowiedzialności pomiędzy uczestnikami projektu oraz resztą firmy, w szczególności poprzez uwzględnienie wpływu projektu na inne grupy interesariuszy niezaangażowanych bezpośrednio w projekt dokumentowanie działań,

Źródła:

K. Janasz, zarządzanie ryzykiem innowacyjnym w organizacji, Studia i prace wydziału nauk ekonomicznych i zarządzania nr 39, t. 1

S. Skowroński, Innowacje, czyli szansa dla każdej firmy, CKL, Skierniewice 1994, s. 53.

T. Łopaciński, Ryzyko w zarządzaniu projektem innowacyjnym, KWARTALNIK NAUK O PRZEDSIĘBIORSTWIE — 2018 /2